Poradnik i bibliografia dla osób zainteresowanych pochodzeniem nazwisk

Wiele osób jest zainteresowanych tym „co znaczy” ich nazwisko. Nie sposób udzielić odpowiedzi na to pytanie – ponieważ nazwy własne tego typu nie znaczą, lecz identyfikują, np. kowal to rzemieślnik wykonujący przedmioty z żelaza i podkuwający konie, ale nazwisko Kowal może nosić np. pirotechnik. Można więc mówić nie o „znaczeniu” nazwisk, lecz o ich pochodzeniu, czyli genezie. Badaniem nazw osobowych (imion, nazwisk, przezwisk, pseudonimów i przydomków) zajmuje się antroponimia (z greckiego ánthrōpos ‘człowiek’ + ónoma ‘imię’). Jest ona jedną z gałęzi onomastyki (z greckiego onomastikós ‘związany z imieniem’) – nauki o nazwach własnych.

Termin nazwisko upowszechnił się dopiero w XIX i XX wieku na oznaczenie stojącej po imieniu, niezmiennej, objętej ochroną prawną, nazwy dziedzicznej wspólnej dla całej rodziny. Kiedyś nazwisko oznaczało to samo co nazwa. Prototypy dzisiejszych nazwisk pojawiły się u szlachty w XV i XVI wieku, u mieszczan i chłopów w XVII-XVIII. Określano je wtedy m.in. jako przezwiska, przezwania czy imioniska. O legalizacji i unormowaniu zasad stosowania nazwisk pisze m.in. S. Grzybowski, Nazwisko i jego stałość jako elementy identyfikacji osoby w dawnym prawie polskim, „Onomastica” 1957, t. III z. 2, s. 483-514. Warto zajrzeć także do pracy Z. Kalety, Nazwisko w kulturze polskiej, Warszawa 1998.

W poszukiwaniach genezy nazwiska znaczną pomocą służą naukowe opracowania nazewnictwa. Ich szczegółowy spis zamieszcza Bibliografia onomastyki polskiej, zawierająca także indeksy omawianych form. Dotychczas ukazało się 5 tomów tego wydawnictwa:

1. Bibliografia onomastyki polskiej, opr. W. Taszycki, Kraków 1960.
2. Bibliografia onomastyki polskiej od roku 1959 do roku 1970 włącznie, red. M. Taszycki przy współudziale M. Karasia i A. Turasiewicza, Kraków 1971.
3. Bibliografia onomastyki polskiej od roku 1971 do roku 1980 włącznie, red. K. Rymut, opr. H. Mól, R. Przybytek, Z. Zierhofferowa, Wrocław 1983.
4. Bibliografia onomastyki polskiej od roku 1981 do roku 1990 włącznie, opr. R. Przybytek i K. Rymut, Kraków 1992.
5.  Bibliografia onomastyki polskiej od roku 1991 do roku 2000 włącznie, opr. R. Przybytek, K. Rymut, Kraków 2001.

Najstarsze zapisy nazw osobowych, które mogły stać się podstawą danego nazwiska można znaleźć w Słowniku staropolskich nazw osobowych, pod. red. W. Taszyckiego. Wyszło 6 tomów, wydanych we Wrocławiu w latach 1965-1987. Słownik podaje często podstawową etymologię danej nazwy. Szersze wyjaśnienia zawartych w nim form zamieszcza Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych:

1. Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, cz. 1, Odapelatywne nazwy osobowe, opr. A. Cieślikowa, Kraków 2000.
2. Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, cz. 2, Nazwy osobowe pochodzenia chrześcijańskiego, opr. M. Malec, Kraków 1995.
3. Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, cz. 3 Odmiejscowe nazwy osobowe, cz.4 Nazwy osobowe pochodzące od etników, opr. Z. Kaleta przy współudziale E. Supranowicz i J. Szymowej, Kraków 1997.
4. Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, cz. 5, Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego, opr. Z. Klimek, Kraków 1995.
5. Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych cz. 6, Nazwy heraldyczne, opr. M. Bobowska-Kowalska, Kraków 1995.
6. Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, cz. 7, Suplement. Rozwiązanie licznych zagadek staropolskiej antroponimii, red. A. Cieślikowa, Kraków 2002.

Niektóre prace przedstawiają dzieje kształtowania się nazewnictwa osobowego w Polsce na podstawie licznych przykładów, wśród których można próbować odnaleźć interesujące nas nazwisko. Ponadto wydano kilka opracowań zbioru nazwisk polskich. Na uwagę zasługują m.in. następujące publikacje:

1. Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII wieku: wybór artykułów hasłowych oraz wykazy nazwisk wraz z chronologią i geografią. T. 1, A-G, red. A. Cieślikowa, Kraków 2007.
2. Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII wieku: wybór artykułów hasłowych oraz wykazy nazwisk wraz z chronologią i geografią. T. 2, H-Mą, red. A. Cieślikowa, K. Skowronek, Kraków 2009.
3. Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII wieku : wybór artykułów hasłowych oraz wykazy nazwisk wraz z chronologią i geografią. T. 3, Mc-Pi, red. A. Cieślikowa, K. Skowronek, Kraków 2011.
4. Bystroń S., Nazwiska polskie, Lwów 1927, wznowienie Warszawa 1993.
5. Bubak J., Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego, Kraków 1986.
6. Buryan J., Skąd pochodzi Twoje imię i nazwisko i nazwa miejscowości rodzinnej (Zwięzły zarys imiennictwa polskiego), Warszawa 1933.
7. Hoffman W.F., Polish surnames: origins and meanings, Chicago 1998.
8. Kaleta Z., Ewolucja nazwisk słowiańskich. Studium teoretyczno-porównawcze, Kraków 1991.
9. Kowalik-Kaleta Z., Dacewicz L., Raszewska-Żurek B., Słownik najstarszych nazwisk polskich: pochodzenie językowe nazwisk omówionych w Historii nazwisk polskich, t. I, Warszawa 2007.
10. Kreja B., Słowotwórstwo polskich nazwisk. Struktury sufiksalne, Kraków 2001.
11. Kozierowski S.D., Nazwiska, przezwiska, przydomki, imiona polskie niektórych typów słowotwórczych. Księga rodzaju ludu polskiego, Poznań 1938.
12. Malec M., O imionach i nazwiskach w Polsce: tradycja i współczesność, Kraków 1996.
13. Matuszewski J., Polskie nazwisko szlacheckie, Łódź 1975.
14. Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa – Kraków 1998.
15. Rospond S., Mówią nazwy, Warszawa 1976.
16. Rymut K., Nazwiska Polaków, Wrocław 1991.
17. Tenże, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, t. I A-K Kraków 1999, t. II L-Ż Kraków 2001.
18. Skowronek K., Współczesne nazwisko polskie. Studium statystyczno-kognitywne, Kraków 2001.
19. Taszycki W., Polskie nazwy osobowe, Kraków 1924; przedruk w: W. Taszycki, Rozprawy i studia polonistyczne, t. IV, Wrocław 1968, s. 21-40.

Interesującą lekturę stanowić mogą także opracowania o charakterze popularnonaukowym:

1. Cienkowski W.P., Tajemnice imion własnych, Warszawa 1992.
2. Kisała T., Nasze nazwiska, Warszawa 1996.
3. Martenka H., Skąd się wzięło moje nazwisko?, Bydgoszcz 2006.
4. Zawadzki M., 1000 najpopularniejszych nazwisk w Polsce, Warszawa 2002.

Poszukiwacze szlacheckich korzeni swego rodu mogą zajrzeć m.in. do:

1. Dunin Borkowski J.S., Spis nazwisk szlachty polskiej, Lwów 1882, 1887; Warszawa 1997.
2. Konarski Sz., Indeks nazwisk do „Herbarza polskiego” Adama Bonieckiego, Warszawa 1993.
3. Nałęcz-Małachowski P., Zbiór nazwisk szlachty z opisem herbów własnych familiom zostaiącym w Królestwie Polskim i Wielkim Xięstwie Litewskim, Lublin 1805; Warszawa 1985.
4. Siwik J., Encyklopedia nazwisk i przydomków szlacheckich, Warszawa 2010.
5. Woliński M., Indeks nazwisk i przydomków do „Źródeł dziejowych” i innych prac genealogicznych, Warszawa 2011.

Szczegółowe analizy nazwisk pochodzenia niemieckiego zawierają m.in.:

1. Bach A., Deutsche Namenkunde, I/1-2 Die deutsche Personennamen, Heidelberg 1952-1953.
2. Bahlow H., Deutschen Namenlexicon. Familien und Vornamen nach Ursprung und Sinn erklärt, München 1967.
3. Tenże, Niederdeutsches Namenbuch, Vaduz Lichtenstein 1987.
4. Brechenmacher J.K., Etymologisches Wörterbuch der Deutschen Familiennamen,  t. I-II, Limburg a.d Lahn 1957-1963.
5. Förstemann E., Altdeutsches Namenbuch. I. Personennamen, München 1966.
6. Tenże, Altdeutsches Namenbuch. II Ortsnamen, München 1966.
7. Gottschald M., Deutsche Namenkunde. Unsere Familiennamen nach ihrer Erstehung und Bedeutung von M. Gottschald, Berlin 1954.
8. Kleinpaul R., Die deutschen Personennamen: ihre Entstehung und Bedeutung, Leipzig 1909.
9. Naumann H., Familiennamenbuch, Leipzig 1984. 
10. Namenforschung. Ein internationales Handbuch zur Onomastik, hrsg. v. H. Steger, L. Zgusta, Bd. II, Berlin-New York 1996.
11. Kohlheim R. und V., Familiennamen. Herkunft und Bedeutung, Mannheim 2005.

Powstało także wiele dobrze udokumentowanych opracowań regionalnych. Przeważnie zawierają one słownik nazwisk mieszkańców danego terenu w danym czasie, wyjaśnienia etymologiczne i analizę językoznawczą:

1. Abramowicz Z., Citko L., Dacewicz L., Słownik historycznych nazw osobowych i elementów identyfikacyjnych Białostocczyzny (XV-XVII wiek), Białystok 1997.
2. Abramowicz Z., Słownik etymologiczny nazwisk Żydów białostockich, Białystok 2003.
3. Borek H., Szumska U., Nazwiska mieszkańców Bytomia od końca XVI wieku do roku 1740. Studium nazewnicze i społeczno-narodowościowe, Warszawa 1976.
4. Breza E., Pochodzenie przydomków szlachty pomorskiej, Gdańsk 1986.
5. Tenże, Nazwiska Pomorzan. Pochodzenie i zmiany, Gdańsk 2000.
6. Tenże, Nazwiska Pomorzan. Pochodzenie i zmiany, t. II, Gdańsk 2002.
7. Tenże, Nazwiska Pomorzan. Pochodzenie i zmiany, t. II, Gdańsk 2004
8. Bubak J., Słownik nazw osobowych i elementów identyfikacyjnych Sądecczyzny XV-XVII wiek. Imiona, nazwiska, przezwiska, cz. I A-M, cz. II N-Ż, Kraków 1992.
9. Tenże, Nazwiska ludności dawnego starostwa nowotarskiego, Wrocław 1971.
10. Citko L., Nazewnictwo osobowe północnego Podlasia w XVI w., Białystok 2001.
11. Czaplicka-Niedbalska M., Nazwiska mieszkańców Bydgoszczy od II połowy XV wieku do I połowy XVIII wieku, Bydgoszcz 1996.
12. Czempas J., O nazwisku śląskim, Katowice 1989.
13. Czopek-Kopciuch B., Nazwiska polskie w zagłębiu Ruhry, Kraków 2004.
14. Dacewicz L., Nazewnictwo kobiet w dawnym powiecie mielnickim (XVI-XVII), Białystok 1994.
15. Taż, Antroponimia Białegostoku w XVII-XVIII wieku, Białystok 2001.
16. Formanowicz M., Bukowskie rodziny: słownik nazwisk mieszkańców Buku z I połowy XVIII w., Środa Wielkopolska 2011.
17. Gala S., Słownik nazwisk i przezwisk ludności ziemi piotrkowskiej, Piotrków Trybunalski – Łódź 1997.
18. Górnowicz H., Słownik nazwisk mieszkańców Powiśla Gdańskiego, Gdańsk 1992.
19. Górny H., Nazwiska mieszkańców wybranych miejscowości dawnej ziemi sanockiej w świetle interferencji etniczno-językowej (XV-XIX w.), Rzeszów 2004.
20. Górny M., Przezwiska i nazwiska chłopów pałuckich w XVI wieku. Pochodzenie i budowa, Wrocław 1990.
21. Jaracz M., Nazwiska mieszkańców Kalisza od XVI do XVIII wieku, Bydgoszcz 2001.
22. Jaros W., Współczesne nazwiska mieszkańców gminy Mykanów, Częstochowa 2009.
23. Kopertowska D., Kieleckie antroponimy XVI i XVII wieku, Kielce 1980.
24. Taż, Nazwy osobowe mieszkańców podkieleckich wsi (1556-1694), Wrocław 1988.
25. Taż, Nazwy osobowe mieszkańców podkieleckich wsi (1565-1694), Kielce 1988.
26. Kreja B., Księga nazwisk Ziemi Gdańskiej, Gdańsk 1998.
27. Kuć J., Antroponimia pogranicza podlasko-mazowieckiego (na podstawie XVII-wiecznych ksiąg parafialnych z Mokobód), Siedlce 2011.
28. Lech D., Nazwy osobowe dziewiętnastowiecznych mieszkańców Opola (ze słownikiem etymologicznym nazwisk), Opole 2004.
29. Lipowski J., Nazwiska z Jabłonkowa i okolic u schyłku XVII wieku, Wrocław 2002.
30. Tenże, Ewolucja nazwisk w południowej części Śląska Cieszyńskiego w czasach austriackich: analiza słowotwórczo-statystyczna i graficzna, Wrocław 2008.
31. Liszka J., Nazwiska-przezwiska z Bukowna i okolicy, Bukowno 1995.
32. Magda-Czekaj M., Historyczne nazwiska ludności Olesna na Śląsku Opolskim, Kraków 2003.
33. Matusiak-Kempa I., Nazwiska mieszkańców komornictwa jeziorańskiego (XVI-XVIII w.), Olsztyn 2009.
34. Mączyński J., Nazwiska Łodzian (XV-XIX wiek), Łódź 1970.
35. Milerski W., Nazwiska cieszyńskie, Warszawa 1996.
36. Mirosławska W., Nazwy osobowe mieszkańców Lutomierska (XVII-XVIII w.), Łódź 1997.
37. Mossakowska B., Nazwiska mieszkańców Komornictwa Olsztyńskiego, Gdańsk 1993.
38. Mytnik Irena, Antroponimia Wołynia w XVI-XVIII wieku, Warszawa 2010.
39. Naruszewicz-Duchlińska A., Nazwiska mieszkańców komornictwa lidzbarskiego (1500-1772 r.), Olsztyn 2003.
40. Obrębska J., Antroponimia miasta i gminy Międzyrzecz, Poznań 1994.
41. Pacan-Bonarek L., Nazwy osobowe w księgach parafialnych Tropia, Kraków 2010.
42. Palinciuc-Dudek E., Nazwiska i imiona Polaków z Kiszyniowa i okolicy w XIX i XX wieku, Kraków 2011.
43. Pawłowska A.M., Nazwiska mieszkańców Stężycy od XIV do XX wieku, Stężyca 2000.
44. Piórek M., Przezwiska i nazwiska mieszkańców parafii kolbuszowskiej (w latach 1640-1700), Kolbuszowa 2006.
45. Rospond S., Słownik nazwisk śląskich, cz.1: A-F, cz.2: G-K Warszawa-Wrocław-Kraków 1967, 1973.
46. Różycka I., Kształtowanie się mieszczańskich i chłopskich nazw osobowych na terenie parafii Rzgłów i Dłutów w XVI wieku, Łódź 2003.
47. Rudnicka-Fira E., Antroponimia Krakowa od XVI do XVIII wieku. Proces kształtowania się nazwiska, Katowice 2004.
48. Sarnowska-Giefing I., Słownik nazwisk mieszkańców Poznania XVI-XVIII wieku, Poznań 2011.
49. Sudakiewicz L.B., Słownik nazwisk ziemi zlotowskiej, Koszalin 2011.
50. Surma G., Nazwy osobowe w Opoczyńskiem, Gdańsk 1991.
51. Szulowska W., Imiennictwo dawnej ziemi halickiej i lwowskiej, Warszawa 1992.
52. Taż, Dawna antroponimia Mazowsza (XV-XVII wiek), Olsztyn 2004
53. Szymczakowa A., Szlachta sieradzka w XV wieku, Łódź 1998.
54. Tichoniuk B., Antroponimia południowej Białostocczyzny w XVI wieku, Opole 1988.
55. Wolnicz-Pawłowska E., Antroponimia łemkowska na tle polskim i słowackim (XVI-XIX wiek), Warszawa 1993.
56. Taż, Szulowska W., Antroponimia polska na kresach południowo-wschodnich XV-XVI wieku, Warszawa 1998.

 

Najpopularniejsze klasyfikacje dzielą polskie nazwiska ze względu na ich pochodzenie na formy:

1. 1. od imion,
2. 2. od nazw miejsowości,
3. 3. od nazw pospolitych.

Nazwiska mogą mieć taką samą formę jak wyraz, od którego pochodzą, np. Olsztyn albo powstać przez dodanie do podstawy dodatkowych elementów, jak np. popularnego przyrostka -ski w nazwisku Olsztyński.

Kiedy analizowana forma pochodzi od imienia, albo ciekawi nas pochodzenie naszego własnego imienia to warto zajrzeć m.in. do następujących prac:

1. Bubak J., Księga naszych imion, Wrocław – Warszawa – Kraków 1993.
2. Bystroń J., Księga imion w Polsce używanych, Warszawa 1938.
3. Fros H., Sowa F., Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny, wyd. I Kraków 1971, wyd. V Warszawa 2000.
4. Gołębiowski K., Poznaj swojego patrona. Co oznacza Twoje imię, Warszawa 1994.
5. Grzenia J., Słownik imion, Warszawa 2004.
6. Huchla I., Księga imion, Warszawa 1998.
7. Kupis B., Nasze imiona, Warszawa 1991.
8. Malec, M. Budowa morfologiczna staropolskich złożonych imion osobowych, Wrocław 1971.
9. Taż, Staropolskie skrócone nazwy osobowe od imion dwuczłonowych, Wrocław – Warszawa – Kraków 1982.
10. Taż, Imiona chrześcijańskie w średniowiecznej Polsce, Kraków 1994.
11. Martenka H., Nazwiska od imion: 3500 ciekawych przypadków, Katowice 2011.
12. Raszewska-Żurek B., Kształtowanie się nazwisk równych imionom w Polsce (wiek XIII-XV), Warszawa 2006.
13. Sieradzki A., Znaczenie imion, Warszawa 2003.
14. Skierkowski M., Mondel D., Xięga imion, Wrocław 1995.
15. Słownik imion, opr. W. Janowowa, Wrocław 1991.  

Jeżeli podejrzewamy, że nazwisko utworzono od nazwy miejscowości, to cennych informacji mogą dostarczyć nam m.in. publikacje:

1. Borek H., Opolszczyzna w świetle nazw miejscowych, Opole 1972.
2. Tenże, Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych, Opole 1988.
3. Chojnacki W., Słownik polskich nazw miejscowości w b. Prusach Wschodnich i na obszarze b. wolnego miasta Gdańska wg stanu z 1941 roku, Poznań 1946.
4. Czopek-Kopciuch B., Adaptacje niemieckich nazw miejscowych w języku polskim, Kraków 1995.
5. Hrabec S., Nazwy geograficzne Huculszczyzny, Kraków 1950.
6. Kamińska M., Nazwy miejscowe dawnego województwa sandomierskiego, cz. I-II, Wrocław 1964-1965.
7. Kopertowska D., Nazwy miejscowe województwa kieleckiego, Kraków 1984.
8. Kosyl Cz., Nazwy miejscowe dawnego województwa lubelskiego, Wrocław 1978.
9. Kowalik-Kaleta Z., Staropolskie nazwy osobowe motywowane przez nazwy miejscowe, Wrocław – Warszawa – Kraków 1981.
10. Makarski W., Nazwy miejscowości dawnej ziemi sanockiej, Lublin 1986.
11. Malec M., Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski, Warszawa 2003.
12. Nazwy geograficzne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa-Wrocław 1991.
13. Nazwy miast Pomorza Gdańskiego, red. H. Górnowicz i Z. Brocki, Wrocław 1978.
14. Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany, red. K. Rymut, Kraków 1997-2003.
15. Rospond S., Słownik nazw geograficznych Polski zachodniej i północnej, cz. I polsko-niemiecka, cz. II niemiecko-polska, Wrocław 1951.
16. Tenże, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984.
17. Rymut K., Nazwy miast Polski, Wrocław – Warszawa – Kraków 1987.
18. Rzetelska-Feleszko E., Duma J., Językowa przeszłość Pomorza Zachodniego na podstawie nazw miejscowych, Warszawa 1996.
19. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1880, reprint Warszawa 1986. Dostępny pod adresem: http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/
20. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Indeks nazwisk, opr. Sz. Konarski, Warszawa 1995.
21. Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce, t. I-III, Warszawa 1980-1982.

Jeśli nasze nazwisko pochodzi od jakiegoś apelatywu, czyli nazwy pospolitej, np. pionek, stołek, mielnik itd. – to warto zajrzeć do dawnych słowników języka polskiego, by sprawdzić, co kiedyś oznaczał dany wyraz, bo nie zawsze znaczenie dawne pokrywa się ze współczesnym. Na uwagę zasługują m.in. takie wydawnictwa jak:

1. Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, przedruk z I wydania, Warszawa 1957 i późniejsze wydania. Dostępny pod adresem:
2. http://pl.wikisource.org/wiki/Indeks:S%C5%82ownik_etymologiczny_j%C4%99zyka_polskiego_(Br%C3%BCckner)
3. Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. I-VI, Lwów 1854-1860, (reprint Warszawa 1994). Dostępny pod adresem: http://kpbc.umk.pl/publication/8173
4. Reczek S., Podręczny słownik dawnej polszczyzny, Wrocław – Warszawa – Kraków 1968.
5. Sławski F., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1952.
6. Słownik języka polskiego (tzw. wileński), t. I-II, red. M. Olgebrandt, Wilno 1861. Dostępny pod adresem: http://eswil.ijp-pan.krakow.pl/
7. Słownik języka polskiego (tzw. warszawski), red. J. Karłowicz, A. Kryński i W. Niedźwiedzki, t. I-VIII, Warszawa 1900-1927. Dostępny pod adresem: http://ebuw.uw.edu.pl/publication/254
8. Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. I-XI, Warszawa 1958-1969 i późniejsze wydania. Dostępny pod adresem: http://doroszewski.pwn.pl/
9. Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku, red. K. Siekierska, t. I z.1-4, Kraków 1999-2004.
10. Słownik polszczyzny XVI wieku, red. S. Bąk, S. Hrabec, W. Kuraszkiewicz, t. I, Wrocław – Warszawa – Kraków 1966, t. XXVIII red. R. Mayenowa, F. Pepłowski Warszawa 1999. Dostępny pod adresem:
11. http://kpbc.umk.pl/dlibra/aresults?action=SearchAction&QI=4C1C559B8E2C9D25B6ED4E60C22A3451-7
12. Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, W. Twardzik, t. I-XI Warszawa 1953-1955, Wrocław 1955-1990, Kraków 1991-2002.
13. Tomczak L., Słownik odapelatywnych nazwisk Polaków, Wrocław 2003.

Szczegółowe opracowania na temat pojedynczych nazwisk, określonych typów form itp. znajdują się także na łamach czasopism, m. in. takich jak: Onomastica (http://onomastica.ijp-pan.krakow.pl/), Onomastica Slavogermanica (http://osg.sjol.eu/), Język Polski (www.jezyk-polski.pl), Poradnik Językowy (http://www.poradnikjezykowy.uw.edu.pl/numery/numery.php). Te periodyki powinny być dostępne w każdej większej czytelni.

Zainteresowani frekwencją swego nazwiska mogą sięgnąć do wydanego w 2003 r. na płycie cd Słownika nazwisk używanych w Polsce na początku XXI wieku, zawierającego wszystkie nazwiska odnotowane w bazie Pesel w 2002 roku. Przy każdym nazwisku podaje się ilość nosicieli, rozmieszczenie geograficzne (województwo, powiat) według obecnie obowiązującego podziału administracyjnego. Jest to uaktualniona i rozbudowana wersja dziesięciotomowego Słownika nazwisk współcześnie w Polsce używanych (wyd. K. Rymut, Kraków 1992-1994), opracowanego na podstawie materiałów Rządowego Centrum Informatycznego PESEL z końca 1990 roku. To dzieło podaje częstotliwość występowania danych nazwisk i ich rozmieszczenie w poszczególnych częściach kraju (według dawnego podziału na województwa). Jego uzupełnieniem jest Słownik imion współcześnie w Polsce używanych (wyd. K. Rymut, Kraków 1995), podający imiona wszystkich obywateli Polski w 1994 roku.

Osoba decydująca się na zajrzenie do fachowej literatury poświęconej nazewnictwu może natknąć się na barierę terminologiczną, pomocą może służyć wtedy poniższy:

 

SŁOWNICZEK WYBRANYCH TERMINÓW ONOMASTYCZNYCH

Antroponim – nazwa osobowa.

Apelatyw – nazwa pospolita.

Choronim – nazwa części świata, krainy, państwa.

Chrematonim – nazwa wytworu pracy ludzkiej, np. firm, środków transportu: samochodów, pociągów, samolotów, statków itd.

Etnonim – nazwa narodu, plemienia.

Hydronim – nazwa wodna.

Nomen appellativum – nazwa pospolita, np. baran jako gatunek zwierzęcia.

Nomen proprium – nazwa własna, np. Baran jako przezwisko.

Onim – nazwa własna.

Onomastyka – inaczej nazewnictwo, dział językoznawstwa, zajmujący się nazwami własnymi.

Oronim – nazwa górska.

Toponim – nazwa miejscowa

Zoonim – nazwa zwierzęcia.